W większości gmin zaczyna się ostatni tydzień naboru dzieci do przedszkoli publicznych. Samorządy muszą w nim zapewnić miejsca dla pięciolatków i sześciolatków. Równocześnie rady gmin do końca sierpnia zobowiązane są do wydania nowych uchwał w sprawie opłat za pobyt dzieci w przedszkolach
Zgodnie z art. 5 ust. 5 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty tworzenie przedszkoli jest zadaniem własnym gminy. Po zmianie w 2009 roku przepisów tej ustawy na gminy został nałożony obowiązek przyjmowania do takich placówek pięciolatków i sześciolatków, których rodzice nie zdecydowali się posłać do szkoły. Odpowiednią liczbę miejsc w przedszkolach gminy będą musiały zapewnić już od 1 września. Wtedy właśnie wszystkie pięciolatki i sześciolatki obowiązkowo trafią do przedszkoli.

Przedszkole dla wszystkich

Do obowiązków samorządów prowadzących omawiane placówki oświatowe należy zapewnienie bezpłatnego nauczania i wychowania zgodnie z podstawą programową wychowania przedszkolnego. Kolejnym zadaniem gmin jest zorganizowanie placówek dla dzieci od trzech do sześciu lat. Mogą być one tworzone w formie przedszkoli, oddziałów przedszkolnych i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych. Możliwe jest również utworzenie przedszkola z funduszy Unii Europejskiej.
Dodatkowo gmina musi zorganizować wychowanie przedszkolne dla dzieci, które wymagają kształcenia specjalnego.

Sąd za brak miejsca

Gminy powinny zadbać o zapewnienie miejsc w przedszkolu dla wszystkich chętnych. Jeśli dziecko nie zostanie przyjęte do przedszkola, a rodzic ponosi koszty czesnego w placówce prywatnej lub zatrudnienia opiekunki, może złożyć pozew do sądu przeciwko gminie o odszkodowanie. Wystarczającym dowodem w takiej sprawie będą rachunki, które opłacają rodzice. Rodzice nieprzyjętych przedszkolaków mogą również skorzystać z tzw. pozwów zbiorowych. Wystarczy, że złoży go 10 rodziców, których dzieci nie dostały się do przedszkola.
Samorządowcy powinni też pamiętać, że niezadowoleni mieszkańcy mogą na postawie art. 96 i 97 ustawy o samorządzie gminnym domagać się, za brak miejsc w przedszkolach, odwołania np. wójta czy burmistrza. Zarzutem uzasadniającym takie posunięcie będzie brak wykonywania ustawowych zadań nałożonych na gminę.

Opłata po 5. godzinie

Obowiązkiem gmin jest również zapewnienie wychowania przedszkolnego dla dzieci od trzech do sześciu lat. Jest to ich zadanie własne, a na jego realizację nie otrzymują, inaczej niż w przypadku szkół, subwencji z budżetu państwa. Dlatego większość z nich jest zmuszana do pobierania dodatkowych opłat od rodziców.
Znowelizowane przepisy uprawniają gminy do pobierania opłat od rodziców za uczęszczanie dziecka do przedszkola dopiero po pięciu godzinach ich pobytu w placówce. W tym czasie nauczyciele powinni realizować z nimi program wychowania przedszkolnego, który uwzględnia podstawę programową. Takich zmian domagały się m.in. gminy, którym wojewodowie lub sądy administracyjne uchylały uchwały w sprawie opłat za przedszkole.
Ostatecznie wątpliwości w tej sprawie rozwiała ustawa z 5 sierpnia 2010 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, która doprecyzowała, kiedy i za co samorządy mogą pobierać opłaty za pobyt dzieci w przedszkolu. Nowe przepisy weszły w życie 1 września 2010 r. W praktyce nowelizacja oznacza, że gminy nie mogą określić dla wszystkich rodziców jednej kwoty za pobyt dziecka w przedszkolu. Po zmianach z samorządowych uchwał musi zatem jednoznacznie wynikać, że pięć godzin nauczania jest bezpłatne. Po tym czasie samorządy mogą przewidzieć np. opłatę godzinową za pobyt dziecka w przedszkolu. W takim też przypadku mogą być zawierane z rodzicami umowy, w których określa się m.in. liczbę godzin.



Podstawa programowa

Za świadczenia w prowadzonych przez gminę przedszkolach publicznych pobiera się opłaty w wysokości określonej uchwałą organu stanowiącego gminy. Reguluje to art. 14 ust. 5 ustawy o systemie oświaty. Ponadto na podstawie par. 10 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół czas przeznaczony na realizację podstawy programowej wychowania przedszkolnego jest nie krótszy niż pięć godzin. Dlatego rodzice, którzy zdecydują się na pozostawienie dziecka wyłącznie na pięć godzin (gdy jest realizowana podstawa programowa), nie powinni ponosić żadnych kosztów z tego tytułu. Tak więc opłaty ustalane przez gminy powinny być określone za konkretne świadczenie wykraczające poza podstawę programową i czas jego realizacji. Oznacza to, że uchwała powinna wskazywać rodzaj i ilość świadczeń według stawek godzinowych. W konsekwencji uprawnienie rady gminy obejmuje jedynie ustalenie wysokości należności za świadczenia prowadzonych przez gminę przedszkoli publicznych, przekraczające podstawę programową.

Bez stałych opłat

W nowych uchwałach nie można już zapisać na przykład, że rodzic za pobyt dziecka w przedszkolu ponosi opłatę stałą w wysokości 100 zł miesięcznie. Zdaniem sądów administracyjnych i wojewodów jako organów nadzoru nad samorządami takie rozwiąznie jest sprzeczne z art. 32 konstytucji, z którego wynika, że wszyscy są wobec prawa równi i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Dodatkowo nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. W efekcie rodzic posyłający dziecko na pięć bezpłatnych godzin nie powinien ponosić takich samych kosztów jak inny rodzic, który pozostawia je w przedszkolu na dłuższy okres.

Stare uchwały do kosza

Nowelizacja przepisów ustawy o systemie oświaty wprowadziła również przepis przejściowy, zgodnie z którym każda gmina będzie musiała wydać nowe uchwały. Ma na to czas do końca sierpnia 2011 r. Gminy w nowych uchwałach będą mogły wskazać, że pobierają opłaty za prowadzenie zwykłych zajęć, np. nauki samodzielnego korzystania z toalety, mycia zębów, jedzenia, nauki poprawnego wyrażania się, a nie tylko za nadzwyczajne – typu nauka języka angielskiego. Takie opłaty będą mogły jednak wprowadzić z wyraźnym wskazaniem, że pobierane one będą dopiero po piątej godzinie zajęć.
Z kolei do ustalania należności za korzystanie z wyżywienia w przedszkolu będzie miał zastosowanie art. 67a ustawy o systemie oświaty. A to oznacza, że rodzice będą płacić tylko za posiłki w stołówce. Wysokość opłat za korzystanie z niej ustali gmina. Dodatkowo do należności wnoszonych za korzystanie przez rodziców z posiłku w stołówce przedszkolnej nie będzie można wliczać wynagrodzeń pracowników i składek naliczanych od tych wynagrodzeń oraz kosztów utrzymania stołówki. Oznacza to, że przykładowo, jeżeli z uchwały będzie wynikało, że opłata pobierana jest za częściowe przygotowanie posiłku, to organ nadzorczy (wojewoda) na podstawie art. 91 ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym będzie mógł ją uchylić.

Zdecydują samorządy

W nowelizacji ustawy o systemie oświaty nie rozstrzygnięto jednak, czy rodzice mogą ustalać, że np. w jednym dniu dziecko pozostanie w przedszkolu siedem godziny, a w kolejnym tylko pięć. Brak jest również regulacji dotyczącej ustalenia godzin od której będą odbywały się bezpłatne zajęcia. W efekcie gmina może ustalić, że w godzinach porannych pobierana jest opłata za pobyt dziecka w przedszkolu, a z kolei w godzinach popołudniowych jest realizowana podstawa programowa (bezpłatne zajęcia). Kwestie te pozostawiono do decyzji samorządom. Mogą one też wskazać, że pierwszeństwo w uzyskaniu miejsca w przedszkolu mają ci rodzice, którzy zadeklarują, że ich dziecko będzie przebywało w przedszkolu dłużej niż pięć godzin. W przypadku wielodzietnych rodzin gminy w uchwałach mogą też wskazać, że rodzic za każde kolejne dziecko ponosi niższą opłatę.
Nowa definicja przedszkola publicznego
Przedszkole publiczne jest to instytucja, która zapewnia bezpłatne:
● nauczanie,
● wychowanie
● opiekę
w czasie ustalonym przez gminę, ale nie krótszym niż pięć godzin dziennie.
Podstawa prawna
Ustawa z 5 sierpnia 2010 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty (Dz.U. nr 148, poz. 991).
Art. 91 ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z późn. zm.).
Par. 10 ust. 2 pkt 1 ramowego statutu publicznego przedszkola, stanowiącego załącznik nr 1 do rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. nr 61, poz. 624 z późn. zm.).