● Dlaczego przedwczesne złożenie wniosku o umorzenie składek nie przyspieszy udzielenia ulgi

● Staram się w ZUS o umorzenie zaległych składek w trybie abolicji. Złożyłem więc wniosek w sprawie umorzenia należności zaraz po otrzymaniu decyzji o podleganiu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. ZUS wydał jednak decyzję o odmowie wszczęcia postępowania, twierdząc, że mój wniosek jest przedwczesny. Czy ma rację?

Ewa Bogucka-Łopuszyńska, radca prawny
Choć może się to wydawać zbytnią formalnością, to jednak ZUS postąpił prawidłowo. Zgodnie z art. 1 ust. 5 ustawy z 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (dalej: ustawa abolicyjna), jeżeli decyzja o podleganiu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym lub o wysokości zadłużenia z tytułu składek zostanie wydana przez zakład po dniu wejścia w życie tej ustawy, dłużnik ma 12 miesięcy na złożenie wniosku o umorzenie, licząc od dnia uprawomocnienia się jednej z tych decyzji. Początek terminu na złożenie przez dłużnika wniosku w trybie ustawy abolicyjnej został zatem wyraźnie przez ustawodawcę określony – to dzień uprawomocnienia się decyzji ZUS o podleganiu ubezpieczeniom bądź o wysokości zadłużenia. Stosownie natomiast do art. 61a par. 1 kodeksu postępowania administracyjnego, gdy żądanie zostało wniesione przez osobę niebędącą stroną lub z innych uzasadnionych przyczyn postępowanie nie może być wszczęte, organ odmawia jego wszczęcia. Z formalnego punktu widzenia ZUS prawidłowo uznał, że wobec tak jednoznacznie określonego terminu wniosek złożony przed uprawomocnieniem się decyzji o podleganiu ubezpieczeniom jest przedwczesny i jako taki nie może skutecznie wszcząć postępowania.
Oczywiście może się to wydawać nielogiczne w sytuacji, gdy zainteresowany umorzeniem nie zamierza odwoływać się od decyzji o podleganiu, tylko chce jak najszybciej otrzymać ulgę. Przecież i tak złoży wniosek niezwłocznie po umorzeniu. Czy wobec tego nie jest to działanie na jego niekorzyść? To pytanie pozostaje bez odpowiedzi. Wydaje się jednak, że nawet gdyby ZUS wszczął postępowanie o umorzenie przed uprawomocnieniem się decyzji stwierdzającej podleganie ubezpieczeniom, nie miałoby to większego wpływu na merytoryczną treść decyzji w sprawie o umorzenie na podstawie ustawy abolicyjnej.
Oczywiście w opisanej sytuacji czytelnikowi będzie przysługiwało prawo do ponownego złożenia wniosku o umorzenie, jak tylko decyzja o podleganiu ubezpieczeniom się uprawomocni.
Podstawa prawna
Art. 1 ustawy z 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1551).
Art. 61a ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 267 ze zm.).
Art. 83b ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
● Przez kilka ostatnich lat podlegałam ubezpieczeniom społecznym jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą działalność pozarolniczą. Czy nabycie prawa do zasiłku macierzyńskiego z tego tytułu będzie miało wpływ na podleganie przeze mnie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym? Czy będę ubezpieczona z obydwu tytułów?
Ewa Bogucka-Łopuszyńska
radca prawny
Zgodnie z ustawą z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osoby z nimi współpracujące podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Artykuł 9 ust. 1c ustawy systemowej przewiduje natomiast, że osoby te, jeśli spełniają jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym właśnie z tytułu pobierania tego zasiłku. Mogą one jednak dobrowolnie na swój wniosek być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów. W razie niezłożenia wniosku o objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi obowiązkowe będzie wyłącznie ubezpieczenie zdrowotne, stosownie do przepisów ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Zasada ta znajdzie zastosowanie w opisanej sytuacji. Nie będzie natomiast prawidłowe zgłoszenie czytelniczki do obowiązkowych ubezpieczeń z obydwu tytułów.
Nie należy zapominać, że każda osoba, w stosunku do której wygasł tytuł do ubezpieczeń społecznych, podlega wyrejestrowaniu z tych ubezpieczeń. Obowiązek zgłoszenia wyrejestrowania ciąży na płatniku składek (w przypadku osoby współpracującej będzie to przedsiębiorca), który na jego realizację ma 7 dni od daty zaistnienia tego faktu.
Jeśli więc czytelniczka nie chce przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tytułu działalności, powinna zostać wyrejestrowana z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego z tytułu prowadzonej działalności. Po ustaniu zasiłku macierzyńskiego będzie mogła ponownie się do nich zgłosić.
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 9 ust. 1c, art. 36 ust. 3 i 11 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).
● Członkowie rady nadzorczej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mają miejsce zamieszkania w Polsce, ale z tytułu pełnienia tej funkcji nie otrzymują wynagrodzenia. Czy mimo to spółka powinna ich zgłosić do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych oraz obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego? Czy za każdy miesiąc należy za takiego członka rady nadzorczej składać zerowy raport?
Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych
Członek rady nadzorczej, który posiada miejsce zamieszkania w Polsce, ale z tytułu pełnionej funkcji nie otrzymuje wynagrodzenia, podlega tylko obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Jeżeli w danym miesiącu nie osiąga przychodów stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne, należy za niego złożyć zerowy raport ZUS RZA.
Ubezpieczenia emerytalne i rentowe są obowiązkowe dla członka rady nadzorczej tylko wówczas, gdy jest on wynagradzany z tytułu pełnionej funkcji. Brak takiego wynagrodzenia sprawia więc, że członek rady nadzorczej nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. W przypadku ubezpieczenia chorobowego obowiązuje zasada, że członek rady nadzorczej, który posiada miejsce zamieszkania w Polsce, podlega obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu. Obowiązek ten nie jest uzależniony od otrzymywania wynagrodzenia z tytułu pełnionej funkcji.
W konsekwencji członek rady nadzorczej, który ma miejsce zamieszkania w Polsce, ale z tytułu pełnienia funkcji nie otrzymuje wynagrodzenia, podlega obowiązkowo wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu. Podmiot, w którym działa rada nadzorcza, zgłasza takiego członka rady nadzorczej do ubezpieczenia zdrowotnego na formularzu ZUS ZZA z kodem tytułu ubezpieczenia 22 40 XX. W sytuacji gdy w danym miesiącu członek rady nadzorczej nie osiąga żadnych przychodów stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne, płatnik składek przekazuje do ZUS zerowy raport ZUS RZA z kodem tytułu ubezpieczenia 22 40 XX.
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 22 i art. 41 ust. 1 i 3 pkt 5 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 66 ust. 1 pkt 35, art. 74 ust. 1 i art. 87 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 581 ze zm.).
● Prowadzę w Polsce firmę w branży informatycznej. Mam klientów z USA i dlatego chcę tam wysłać pracowników w celu wykonania dużego zlecenia. Czas delegacji będzie wynosił ok. roku. Jak w tej sytuacji wyglądają obowiązki z zakresu ubezpieczeń społecznych? Czy muszę dodatkowo uiścić jakieś opłaty w USA?
Marcin Nagórek
radca prawny
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na podstawowy akt prawny regulujący tę kwestię, tj. zawartą 2 kwietnia 2008 r. między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki umowę o zabezpieczeniu społecznym, która obowiązuje od 1 marca 2009 r. Umowa została zawarta na czas nieokreślony, przy czym może zostać wypowiedziana w każdym czasie przez każdą ze stron.
W dziale „Postanowienia o ubezpieczeniu” znajdują się regulacje dotyczące podlegania obowiązkom ubezpieczeniowym m.in. przez pracowników – obywateli stron umowy w przypadku świadczenia pracy na terytorium drugiego państwa. W art. 6 ust. 1 umowy wskazano, że osoba zatrudniona na terytorium jednego z tych państw podlega z tego tytułu przepisom prawa wyłącznie tego państwa. To jest zasada ogólna. Istnieją jednak i wyjątki od tej zasady, dotyczące osób pracujących na własny rachunek, personelu placówek dyplomatycznych i konsularnych, osób zatrudnionych w służbie państwowej i, co najważniejsze dla oceny opisywanej sytuacji, pracowników.
Zgodnie z art. 6 ust. 2 umowy, jeżeli osoba zwykle zatrudniona na terytorium jednej strony przez pracodawcę działającego na tym terytorium zostanie czasowo delegowana na terytorium drugiej, to pracownik ten podlega nadal przepisom prawa wyłącznie państwa, w którym zwykle świadczy pracę. Pod warunkiem jednak, że przewidywany czas delegacji nie przekracza pięciu lat.
Z tego wynika, że pracownicy nie będą podlegać ubezpieczeniom w Stanach Zjednoczonych, a co się z tym wiąże, pracodawca z tego tytułu nie musi ponosić żadnych dodatkowych kosztów. Warto również zauważyć, że warunkiem nieodzownym zastosowania tej regulacji jest to, aby wysłanie pracownika do pracy na terenie drugiego państwa miało charakter czasowy, nieprzekraczający pięciu lat. W opisywanej sytuacji warunek ten jest spełniony.
Można więc stwierdzić, że pracownik wysłany przez polskiego pracodawcę w celu wykonywania pracy na terytorium Stanów Zjednoczonych na okres około roku będzie podlegać ubezpieczeniom społecznym tylko w Polsce.
Podstawa prawna
Art. 6 umowy o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi z 2 kwietnia 2008 r. (Dz.U. z 2009 r. nr 46, poz. 374).
● Prowadzę działalność gospodarczą. Zamierzam na wniosek jednego z pracowników udzielić mu urlopu bezpłatnego na 6 miesięcy. Czy w tym czasie będę musiał płacić za niego składki do ZUS? Jak wygląda korzystanie z opieki medycznej, czy będzie dla pracownika bezpłatna?
Marcin Nagórek
radca prawny
Zgodnie z art. 13 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne – w tym przypadku pracownicy – od dnia nawiązania stosunku pracy do jego ustania. Z art. 69 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej: ustawa zdrowotna) wynika, że obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego pracowników i innych ubezpieczonych powstaje i wygasa w terminach określonych w przepisach o ubezpieczeniach społecznych.
Instytucja urlopu bezpłatnego uregulowana jest w art. 174 kodeksu pracy. W orzecznictwie sądowym (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 stycznia 2009 r., sygn. akt II PK 111/08) zgodnie się podkreśla, że w trakcie tego urlopu ulegają zawieszeniu wzajemne obowiązki i uprawnienia stron tego stosunku (świadczenie pracy oraz wypłata wynagrodzenia). Jak wynika z art. 174 par. 2 k.p., okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do stażu, od którego zależą uprawnienia pracownicze. W konsekwencji pracodawca nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za pracownika w czasie przebywania przez niego na urlopie bezpłatnym, a co za tym idzie czas ten nie jest również ani okresem składkowym, ani nieskładkowym.
Taki kierunek interpretacji podzielany jest przez orzecznictwo sądowe. Można przywołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 29 listopada 2012 r., sygn. akt III AUa 554/12, gdzie wprost wskazano, że urlop bezpłatny jest okresem, który stanowi przerwę w realizacji obowiązków i praw pracowniczych u pracodawcy, czyli pracodawca nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za pracownika.
Przedsiębiorca musi jednak pamiętać o poinformowaniu właściwej jednostki ZUS o przerwie w podleganiu ubezpieczeniom przez pracownika. Obowiązek taki wynika z art. 41 ust. 1 i 3 ustawy systemowej. Określony tam imienny raport miesięczny zawiera m.in. informacje o rodzajach i okresach przerw w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne, czyli w tym przypadku o przebywaniu przez pracownika na urlopie bezpłatnym. W praktyce realizacja tego obowiązku sprowadza się do złożenia w ZUS kompletu dokumentacji rozliczeniowej, w tym także raportu ZUS RSA, a następnie składania go co miesiąc.
Z art. 69 ust. 3 ustawy zdrowotnej wynika również, że pracownik przebywający na urlopie bezpłatnym traci prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego po upływie 30 dni od jego rozpoczęcia. Po upływie tego czasu pracownik będzie więc pozbawiony bezpłatnej opieki zdrowotnej.
Podstawa prawna
Art. 13 pkt 1, art. 41 ust. 1, ust. 3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 69 ust. 1, ust. 3 ustawy z 17 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).
Art. 174 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).