Brak możliwości zasądzenia na rzecz pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego w postępowaniu karnym umorzonym z powodu śmierci oskarżonego jest niezgodny z konstytucją – orzekł Trybunał Konstytucyjny.

Proces o błąd medyczny

Wczoraj ogłosił on wydany na posiedzeniu niejawnym wyrok w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej kosztów procesu (sygn. akt SK 39/09).
W 2003 roku Katarzyna K. złożyła do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez lekarza, który miał dopuścić się błędu medycznego podczas porodu. Prokurator postawił mu zarzuty i skierował akt oskarżenia do sądu. Katarzyna K. wraz z jej małoletnią córką Anną K. przystąpiły do procesu w charakterze oskarżycielek posiłkowych. Lekarz zmarł w 2007 r., co zmusiło sąd do umorzenia postępowania karnego. W wydanym postanowieniu kosztami postępowania został obciążony Skarb Państwa. Pełnomocnik oskarżycielek posiłkowych złożył zażalenie i starał się przekonać sąd, że jego klientkom należy się również zwrot kosztów zastępstwa adwokackiego. Sąd odwoławczy nie podzielił jego argumentów.
Katarzyna K. i Anna K. złożyły skargę konstytucyjną. Stwierdziły, że art. 632 pkt 2 kodeksu postępowania karnego przewidujący brak możliwości zasądzenia na rzecz pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego należności związanych z ustanowieniem profesjonalnego pełnomocnika jest niezgodny z konstytucją. Narusza zagwarantowane obywatelom prawo do sądu i godzi w zasadę rzetelnego procesu.

Stanowisko trybunału

Trybunał Konstytucyjny podzielił te zarzuty. Jak podkreślił, wysokość i reguły rozkładu kosztów postępowania mieszczą się w prawie do sądu i mogą być oceniane pod względem zgodności z art. 45 ust. 1 konstytucji. Wygórowane koszty niezbędne do wszczęcia lub prowadzenia postępowania sądowego mogą stanowić barierę ekonomiczną w dostępie do sądu. Przeszkodę może też stanowić ryzyko ekonomiczne wywołane zasadami, według których kształtuje się obowiązek ponoszenia kosztów postępowania. To ryzyko może powstrzymywać przed wejściem na drogę sądowej ochrony prawa. Może też powstrzymywać stronę przed ustanowieniem profesjonalnego pełnomocnika z obawy, że koszty jego udziału spadną na nią. Może się to negatywnie odbić na rzetelności postępowania.

Wyjątki w procedurze

Procedura karna przewiduje, że w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania z oskarżenia publicznego koszty procesu ponosi Skarb Państwa. Artykuł 632 pkt 2 k.p.k. zawiera jednak dwa wyjątki. Państwo nie musi m.in. zwracać należności związanych z ustanowieniem do udziału w sprawie adwokata lub radcy prawnego, który reprezentował pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego, powoda cywilnego albo inną osobę. Zwrot poniesionych kosztów nie należy się także z tytułu obrony oskarżonego w sprawie, w której oskarżony skierował przeciwko sobie podejrzenie popełnienia czynu zabronionego.
Państwo będzie musiało płacić za wynajęcie adwokata w razie umorzenia procesu karnego z powodu śmierci oskarżonego
Ważne
Ryzyko śmierci oskarżonego w tracie procesu karnego nie może powstrzymywać pokrzywdzonego od wynajęcia profesjonalnego pełnomocnika
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 18 października 2011 r. sygn. akt SK 39/09