Które zajęcia zarobkowe mogą być uznane za przyczynę utraty mandatu przez radnego? Czy pisanie przez radnego tekstów prasowych do gminnej gazety jest naruszeniem ustawy samorządowej, a konkretnie zapisów o dodatkowej działalności zarobkowej na mieniu komunalnym?
Do obecnej regulacji ograniczeń antykorupcyjnych radnych można mieć zastrzeżenia w zakresie zbyt ogólnych, a tym samym ocennych treści zakazów, które są niedostatecznie sformułowane. Wygaśnięcie mandatu radnego reguluje art. 190 ustawy z 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. W ust. 1 pkt 2a powołanego przepisu przewidziano, że do wygaśnięcia mandatu radnego dochodzi na skutek naruszenia ustawowego zakazu łączenia mandatu radnego z wykonywaniem określonych w odrębnych przepisach funkcji lub działalności. Kwestię, które z zachowań radnego stanowi naruszenie ustawowych zakazów, reguluje art. 24a i następne ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Pierwszym ograniczeniem antykorupcyjnym wskazanym w ustawie o samorządzie gminnym jest zakaz zatrudniania radnego w urzędzie gminy, w której radny uzyskał mandat. Radny nie może również pełnić funkcji kierownika gminnej jednostki organizacyjnej oraz jego zastępcy. Chodzi tu o sytuację, w której radny już piastuje swój mandat. Sytuacji odwrotnej, tj. takiej, w której najpierw istnieje stosunek pracy, a dopiero potem w jego trakcie pracownik zostaje radnym, jest poświęcony kolejny przepis, tj. art. 24b, zgodnie z którym osoba wybrana na radnego nie może wykonywać pracy w ramach stosunku pracy w urzędzie gminy, w której uzyskała mandat, oraz pełnić funkcji kierownika lub jego zastępcy w jednostce organizacyjnej tej gminy. W kolejnym z zakazów wskazano, iż radny nie może wykonywać pracy powierzonej mu przez wójta na podstawie umowy cywilnoprawnej. Zakaz ten jest bezwzględny i dotyczy wszystkich umów cywilnoprawnych, z którymi wiąże się wykonywanie pracy przez radnego.
Niezwykle istotnym ograniczeniem antykorupcyjnym w wykonywaniu mandatu radnego jest zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat, a także zarządzania taką działalnością lub bycia przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności (chodzi o działalność wykonywaną przez jednoosobowego przedsiębiorcę). Z kolei w kwestii dotyczącej prowadzenia działalności gospodarczej z innymi osobami ustawodawca określił prawne formy osobistego uczestnictwa w imieniu własnym w takiej wspólnej działalności. Co niezwykle istotne, zakaz ten dotyczy prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy. Definicję mienia komunalnego gminy reguluje art. 43 ustawy o samorządzie gminnym. Zgodnie z tym przepisem mieniem komunalnym są własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie innych gminnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw. Przepis ten nie zakazuje więc radnym prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia innego niż stanowiące bezpośrednio własność gminy. W związku z powyższym np. pisanie przez radnego tekstów prasowych do gminnej gazety, jeśli chce w ten sposób zaprezentować aspekt działalności rady gminy, nie jest naruszeniem wspomnianego zakazu. Do naruszenia jednak dojdzie w przypadku gdy radny w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, np. będąc dziennikarzem, skorzysta z komputera, który będzie stanowił mienie komunalne gminy. W konsekwencji, aby doszło do naruszenia wspomnianego zakazu, muszą zostać spełnione łącznie dwie przesłanki: po pierwsze, radny dokonuje czynności w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, po drugie, wykonywanie tych czynności musi się odbyć z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy.