Prawo świadka do skorzystania z odmowy zeznań upływa z chwilą rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym.
Członkowie najbliższej rodziny i osoby pozostające w nieformalnym związku z oskarżonym mogą odmówić składania zeznań w toczącym się postępowaniu karnym. Nie jest to jednak uprawnienie, z którego można skorzystać w każdym czasie. Stosowne oświadczenie należy złożyć najpóźniej przed rozpoczęciem pierwszego przesłuchania przed sądem. W praktyce orzeczniczej w dalszym ciągu pojawiają się wątpliwości, jak należy rozumieć użyte w art. 186 par. 1 kodeksu postępowania karnego sformułowanie „pierwsze zeznanie w postępowaniu sądowym”. Ma to miejsce głównie w sytuacjach, gdy w ramach jednego postępowania rozprawa jest wielokrotnie prowadzona od początku.
Jak przypomniał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 24 listopada 2010 r., nie odnosi się ono do sytuacji procesowej, w której sprawa po uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji została przekazana sądowi do ponownego rozpoznania i świadek jest ponownie przesłuchiwany.
Złożenie oświadczenia o skorzystaniu z prawa do odmowy zeznań po pierwszym przesłuchaniu w sądzie zmienia diametralnie sytuację procesową świadka. Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Lublinie, jeśli świadek oświadczy, że chce ze swego uprawnienia skorzystać przed upływem terminu, działa zakaz dowodowy odnoszący się do uprzednio wykorzystywanych zeznań. Jeśli zaś oświadczenie takie złoży po upływie terminu, to ono nieskuteczne i na świadku ciąży obowiązek zeznawania.
Postanowienie Sądu Najwyższego z 24 listopada 2010 r. (sygn. akt I KZP 18/10)