Organizatorem transportu będzie odpowiednia dla danej linii komunikacyjnej jednostka samorządu terytorialnego albo związek tych jednostek, a w przypadku przewozów międzywojewódzkich i międzynarodowych minister właściwy do spraw transportu. Podstawa przewozów zostanie ustalona w planie zrównoważonego rozwoju transportu
Od początku marca obowiązują nowe przepisy w zakresie transportu drogowego. Nowe regulacje określają zasady organizacji i funkcjonowania regularnego przewozu osób w publicznym transporcie zbiorowym. Ustawa określa także zasady finansowania regularnego przewozu osób.
Organizatorem publicznego transportu zbiorowego będzie właściwa jednostka samorządu terytorialnego albo minister właściwy do spraw transportu, który będzie odpowiedzialny za organizowanie i funkcjonowanie publicznego transportu zbiorowego na obszarze swojej właściwości. Celem wprowadzenia tych zmian, jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy, były różnorodne uwarunkowania lokalne lub regionalne mające wpływ na funkcjonowanie publicznego transportu zbiorowego. Nowością jest również wprowadzenie operatora publicznego transportu zbiorowego, czyli samorządowego zakładu budżetowego oraz przedsiębiorcy uprawnionego do wykonywania niezbędnych i koniecznych z punktu widzenia ogólnego interesu społecznego usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego. Obligatoryjnym dokumentem będzie również plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego. Akt ten będzie stanowił podstawy organizowania przewozów wykonywanych przez operatora, w których będą uwzględnione w szczególności potrzeby lokalnej społeczności.

Plan rozwoju

Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego (dalej plan transportowy) w przypadku planowanego organizowania przewozów o charakterze użyteczności publicznej opracowuje:
1) gmina:
● licząca co najmniej 50 000 mieszkańców – w zakresie linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej w gminnych przewozach pasażerskich,
● której powierzono zadanie organizacji publicznego transportu zbiorowego na mocy porozumienia między gminami, których obszar liczy łącznie co najmniej 80 000 mieszkańców – w zakresie linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej na danym obszarze;
● związek międzygminny obejmujący obszar liczący co najmniej 80 000 mieszkańców – w zakresie linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej na obszarze gmin tworzących związek międzygminny;
2) powiat:
● liczący co najmniej 80 000 mieszkańców – w zakresie linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej w powiatowych przewozach pasażerskich, któremu powierzono zadanie organizacji publicznego transportu zbiorowego na mocy porozumienia między powiatami, których obszar liczy łącznie co najmniej 120 000 mieszkańców – w zakresie linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej na danym obszarze;
● związek powiatów obejmujący obszar liczący co najmniej 120 000 mieszkańców – w zakresie linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej na obszarze powiatów tworzących związek powiatów;
3) województwo:
● w zakresie linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej w wojewódzkich przewozach pasażerskich,
● któremu powierzono zadanie organizacji publicznego transportu zbiorowego na mocy porozumienia między województwami właściwymi ze względu na planowany przebieg linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej – w zakresie linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej na danym obszarze.
Za przygotowanie planu transportowego odpowiedzialny jest także minister właściwy do spraw transportu. Nowe przepisy do zakresu jego kompetencji dodają obowiązek planowania w zakresie linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej w międzywojewódzkich i międzynarodowych przewozach pasażerskich w transporcie kolejowym.
Wskazane wyżej obligatoryjne zadania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie planowania transportu mogą być również opracowane przez właściwego organizatora na obszarze liczącym mniejszą liczbę mieszkańców. Równocześnie każdy plan transportowy uchwalony przez właściwe organy jednostek samorządu terytorialnego stanowi akt prawa miejscowego.
Informacja o opracowanym projekcie planu transportowego musi być ogłoszona w miejscowej prasie, w biuletynie informacji publicznej oraz w sposób zwyczajowo przyjęty, określając miejsce wyłożenia projektu planu transportowego oraz formę, miejsce i termin składania opinii dotyczących tego projektu, nie krótszy jednak niż 21 dni od dnia ogłoszenia. Po upływie wyznaczonego w ogłoszeniu terminu organizator będzie musiał rozpatrzyć opinie, złożone do projektu planu transportowego. Gdy uzna złożone zastrzeżenia za zasadne, będzie zobowiązany do dokonania stosownych zmian w projekcie planu transportowego.



Niezbędne elementy

W projekcie planu transportowego opracowanym przez marszałka województwa uwzględnia się ogłoszony plan transportowy opracowany przez ministra właściwego do spraw transportu. Z kolei w projektach planów przygotowanych przez starostę czy zarząd związku powiatów uwzględnia się ogłoszony plan transportowy opracowany przez marszałka województwa. Analogicznie jest przy projektach opracowywanych przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta bądź zarząd związku międzygminnego. W takich dokumentach uwzględnia się ogłoszony plan transportowy opracowany przez starostę, zarząd związku powiatów, o ile jest utworzony, lub marszałka województwa. Zastrzeżenia te i obowiązek uwzględnienia ogłoszonych planów przez właściwe organy jednostek samorządu terytorialnego dotyczą linii komunikacyjnych, na których jest planowane wykonywanie przewozów o charakterze użyteczności publicznej. Oczywiście tak jak w przypadku każdego dokumentu zawierającego w sobie elementy z zakresu planowania, tak też samorządowe plany transportowe mogą być poddawane aktualizacji. Przy wprowadzaniu nowych rozwiązań do obowiązującego planu transportu będzie miała zastosowanie procedura dotycząca jego uchwalenia.
Przy opracowywaniu planu transportowego należy uwzględnić w szczególności stan zagospodarowania przestrzennego oraz ustalenia odpowiednio:
● koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,
● planu zagospodarowania przestrzennego województwa,
● studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy,
● miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
Niezbędne jest również uwzględnienie sytuacji społeczno-gospodarczej danego obszaru, wpływu transportu na środowisko. Konieczne jest także zwrócenie uwagi na potrzeby zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego, w szczególności potrzeby osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej zdolności ruchowej w zakresie usług przewozowych, jak również potrzeby wynikające z kierunku polityki państwa w zakresie linii komunikacyjnych w międzywojewódzkich i międzynarodowych przewozach pasażerskich. Nie bez znaczenia jest również rentowność linii komunikacyjnych, zaś w zakresie transportu kolejowego – dane dotyczące przepustowości infrastruktury oraz standard jakości dostępu otrzymane od zarządcy infrastruktury kolejowej. Dodatkowo w przypadku opracowywania planu transportowego w zakresie transportu kolejowego organizator będzie musiał wystąpić do zarządcy infrastruktury kolejowej z wnioskiem o przedstawienie informacji niezbędnych do opracowania projektu planu transportowego. Szczegółowy zakres planu transportowego z podziałem na część tekstową i graficzną, uwzględniający skalę opracowań kartograficznych, stosowane oznaczenia i nazewnictwo oraz rodzaj transportu, którym będzie wykonywany przewóz, określi w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw transportu.

Plany międzygminne

Zgodnie z nowymi przepisami marszałek województwa przedstawi sejmikowi województwa do uchwalenia projekt planu transportowego uzgodniony z marszałkami sąsiednich województw oraz zaopiniowany przez zarząd sąsiedniego związku powiatów, o ile jest utworzony w zakresie linii komunikacyjnych przebiegających na obszarach ich właściwości. Podobnie będzie w przypadku powiatów. W tym przypadku zadanie to będzie wykonywał starosta lub zarząd związku powiatów. Projekt planu będzie należało wcześniej uzgodnić ze starostą sąsiedniego powiatu lub z zarządem sąsiedniego związku powiatów, o ile jest utworzony bądź zaopiniowany przez zarząd sąsiedniego związku międzygminnego w zakresie linii komunikacyjnych przebiegających na obszarach ich właściwości.
Z kolei wójt, burmistrz, prezydent miasta lub zarząd związku międzygminnego będzie musiał przedstawić odpowiednio radzie gminy albo zgromadzeniu związku międzygminnego do uchwalenia projekt planu transportowego uzgodniony z właściwymi organami sąsiednich gmin lub zarządem sąsiedniego związku międzygminnego. Natomiast gmina licząca mniej niż 50 000 osób będzie mogła zgłosić potrzeby transportowe dotyczące linii komunikacyjnych wykraczających poza obszar swojej właściwości bezpośrednio do starosty albo marszałka województwa właściwego ze względu na przebieg tych linii komunikacyjnych.
Przyjęty plan transportowy będzie podawany do publicznej wiadomości przez jego ogłoszenie we właściwym dla organizatora dzienniku urzędowym, a w przypadku gdy organizatorem jest związek międzygminny albo związek powiatów – w sposób zwyczajowo przyjęty na obszarach gmin albo powiatów tworzących te związki oraz w dzienniku urzędowym województwa, na którego obszarze działa związek międzygminny albo związek powiatów.



Organizacja przewozów

Zgodnie z nowymi przepisami organizowanie publicznego transportu zbiorowego to działania zmierzające do realizacji istniejącego planu transportowego albo do aktualizacji tego planu. Organizowanie transportu to również zapewnienie odpowiednich warunków funkcjonowania publicznego transportu zbiorowego, w szczególności w zakresie:
● standardów dotyczących przystanków komunikacyjnych oraz dworców,
● korzystania z przystanków komunikacyjnych oraz dworców,
● funkcjonowania zintegrowanych węzłów przesiadkowych,
● funkcjonowania zintegrowanego systemu taryfowo-biletowego,
● systemu informacji dla pasażera,
● określania sposobu oznakowania środków transportu wykorzystywanych w przewozach o charakterze użyteczności publicznej,
● określania przystanków komunikacyjnych i dworców, których właścicielem lub zarządzającym jest jednostka samorządu terytorialnego, udostępnionych dla operatorów i przewoźników oraz warunków i zasad korzystania z tych obiektów,
● przygotowania i przeprowadzenia postępowania prowadzącego do zawarcia umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego,
● zawierania umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego,
● ustalania opłat za przewóz oraz innych opłat za usługę świadczoną przez operatora w zakresie publicznego transportu zbiorowego,
● ustalania sposobu dystrybucji biletów za usługę świadczoną przez operatora w zakresie publicznego transportu zbiorowego.
Opracowanie takiego planu na obszarze właściwości danego organizatora obejmuje działania polegające w szczególności na realizacji planu transportowego i podejmowaniu dalszych kroków zmierzających do podnoszenia jakości i standardów publicznego transportu zbiorowego nastawionego na zaspokajanie potrzeb lokalnej społeczności. Do działań tych zalicza się również badanie i analizę potrzeb przewozowych, z uwzględnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej zdolności ruchowej.

Opłaty za przystanki

Do zadań własnych samorządów w zakresie publicznego transportu zbiorowego od marca należą również obowiązki w zakresie budowy, przebudowy i remontu przystanków komunikacyjnych oraz dworców, których właścicielem lub zarządzającym jest gmina. Taki sam obowiązek odnosi się do wiat przystankowych lub innych budynków służących pasażerom, posadowionych na miejscu przeznaczonym do wsiadania i wysiadania pasażerów lub przylegających do tego miejsca, usytuowanych w pasie drogowym dróg publicznych bez względu na kategorię tych dróg.
Zgodnie z nowymi przepisami w transporcie drogowym za korzystanie przez operatora i przewoźnika z przystanków komunikacyjnych lub dworców mogą być pobierane opłaty. Określenie przystanków komunikacyjnych i dworców, których właścicielem lub zarządzającym jest jednostka samorządu terytorialnego, udostępnionych dla operatorów i przewoźników oraz warunków i zasad korzystania z tych obiektów nastąpi w drodze uchwały podjętej przez właściwy organ danej jednostki samorządu terytorialnego.
Stawki opłat za korzystanie przez operatora i przewoźnika z przystanków komunikacyjnych lub dworców oraz standardy przystanków będą ustalane w drodze negocjacji między gminą, na obszarze której jest usytuowany przystanek komunikacyjny lub dworzec, a właścicielem albo zarządzającym przystankiem komunikacyjnym lub dworcem. Takie rozwiązanie w praktyce pozwoli uniknąć sytuacji, w której stawkę opłaty za korzystanie z tego samego przystanku lub dworca będzie negocjować np. gmina, powiat i województwo, właściwe ze względu na miejsce usytuowania tego przystanku lub dworca, i zostanie ona ustalona w różnej wysokości.
Wysokość opłat umożliwiających korzystanie z infrastruktury komunikacyjnej powinna być ustalana z uwzględnieniem niedyskryminujących zasad dla wszystkich operatorów i przewoźników wykonujących publiczny transport zbiorowy na obszarze właściwości organizatora. W szczególności odnosi się to do takich kwestii, jak:
● jednakowa wysokość stawki opłat,
● uwzględnianie standardu poszczególnych przystanków komunikacyjnych lub dworców,
● uwzględnianie wielkości taboru, jakim wykonywany jest przewóz.
Za korzystanie przez operatora i przewoźnika z przystanków komunikacyjnych lub dworców, których właścicielem albo zarządzającym jest jednostka samorządu terytorialnego, stawka opłaty będzie ustalana w drodze uchwały podjętej przez właściwy organ danej jednostki samorządu terytorialnego. Wysokość opłaty nie może być jednak wyższa niż:
● 0,05 zł za jedno zatrzymanie środka transportu na przystanku komunikacyjnym;
● 1 zł za jedno zatrzymanie środka transportu na dworcu.
Przyjęte przez samorządy stawki będą mogły podlegać waloryzacji w stopniu odpowiadającym planowanemu średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych, ustalonemu w ustawie budżetowej na dany rok. Zmiany w tym zakresie będą obowiązywały od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym została ogłoszona ustawa budżetowa.
Możliwość nałożenia omawianej opłaty ustawodawca uzasadnił tym, by zarówno operatorzy, jak i przewoźnicy wykonujący publiczny transport zbiorowy i korzystający przy tym z przystanków lub dworców będących własnością lub w zarządzie jednostki samorządu terytorialnego, partycypowali w kosztach związanych m.in. z korzystaniem z infrastruktury transportowej, z utrzymaniem przystanków lub dworców w należytym stanie, co związane jest z ich sprzątaniem, konserwacją, odnawianiem itp.
Dochód z opłat, o których mowa powyżej, powinien być przeznaczony na utrzymanie przystanków komunikacyjnych oraz dworców. Będą z nich również realizowane zadania własne gminy dotyczące budowy, przebudowy i remontu: przystanków komunikacyjnych, dworców, wiat przystankowych lub innych budynków służących pasażerom.



Tryb bezpośredni

Organizator będzie uprawniony do zawarcia bezpośredniej umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego, w przypadku gdy:
● średnia wartość roczna przedmiotu umowy jest mniejsza niż 1 000 000 euro lub świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego dotyczy świadczenia tych usług w wymiarze mniejszym niż 300 000 kilometrów rocznie albo
● świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego ma być wykonywane w transporcie kolejowym.
Wyjątkowo gdy bezpośrednio zawarta umowa o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego dotyczy małego lub średniego przedsiębiorcy eksploatującego nie więcej niż 23 środki transportu, wskazane powyżej progi mogą zostać podwyższone do średniej wartości rocznej przedmiotu umowy nie wyższej niż 2 000 000 euro lub świadczenia usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego w wymiarze mniejszym niż 600 000 km rocznie.
Z kolei gdy przedmiotem umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego będzie świadczenie usług przewozowych w komunikacji miejskiej, umowa powinna przyjąć formę koncesji na usługi. Rozwiązanie to nie będzie stosowane w przypadku bezpośredniego zawarcia umowy z podmiotem wewnętrznym, w którym jednostka samorządu terytorialnego samodzielnie lub wspólnie z inną jednostką samorządu posiada 100 proc. udziałów lub akcji tego podmiotu wewnętrznego.

Podpisanie kontraktu

Organizator po wybraniu najkorzystniejszej oferty na podstawie warunków i kryteriów określonych w specyfikacji istotnych warunków zamówienia w terminie 30 dni od dnia przekazania zawiadomienia o wyborze oferty będzie zawierał z przedsiębiorcą umowę o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego. Umowa ta powinna być zawarta na czas oznaczony, nie dłuższy niż 10 lat w transporcie drogowym i 15 lat w transporcie kolejowym.
Postanowienia umowne określą w szczególność opis usług wynikających z zamówienia linii komunikacyjnej, linie komunikacyjne lub sieć komunikacyjną, których dotyczy umowa, czas trwania umowy czy warunki dotyczące norm jakości oraz podnoszenia jakości usług świadczonych w zakresie publicznego transportu zbiorowego. W zawartym kontrakcie nie może też zabraknąć zasad rozliczeń za realizację usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego, w przypadku wystąpienia okoliczności uniemożliwiających wykonywanie tych usług z przyczyn niezależnych od operatora czy reguł określających sposobu dystrybucji biletów oraz warunków wykorzystywania środków transportu w zależności od natężenia ruchu pasażerów. Umowa powinna również określać zasady współpracy przy tworzeniu i aktualizacji rozkładów jazdy oraz warunki jej zmiany i rozwiązania.
Plany transportowe
Plan transportowy określa w szczególności:
● sieć komunikacyjną, na której jest planowane wykonywanie przewozów o charakterze użyteczności publicznej;
● ocenę i prognozy potrzeb przewozowych;
● przewidywane finansowanie usług przewozowych;
● preferencje dotyczące wyboru rodzaju środków transportu;
● zasady organizacji rynku przewozów;
● pożądany standard usług przewozowych w przewozach o charakterze użyteczności publicznej;
● przewidywany sposób organizowania systemu informacji dla pasażera.
Słownik
Operator publicznego transportu zbiorowego – samorządowy zakład budżetowy oraz przedsiębiorca uprawniony do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób, który zawarł z organizatorem publicznego transportu zbiorowego umowę o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego, na linii komunikacyjnej określonej w umowie.
Organizator publicznego transportu zbiorowego – właściwa jednostka samorządu terytorialnego albo minister właściwy do spraw transportu, zapewniający funkcjonowanie publicznego transportu zbiorowego na danym obszarze; organizator publicznego transportu zbiorowego jest „właściwym organem”, o którym mowa w przepisach rozporządzenia (WE) nr 1370/2007.
Przewoźnik – przedsiębiorca uprawniony do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób na podstawie potwierdzenia zgłoszenia przewozu, a w transporcie kolejowym – na podstawie decyzji o przyznaniu otwartego dostępu.
Publiczny transport zbiorowy – powszechnie dostępny regularny przewóz osób wykonywany w określonych odstępach czasu i po określonej linii komunikacyjnej, liniach komunikacyjnych lub sieci komunikacyjnej.
Umowa o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego – umowa między organizatorem publicznego transportu zbiorowego a operatorem publicznego transportu zbiorowego, która przyznaje temu operatorowi prawo i zobowiązuje go do wykonywania określonych usług związanych z wykonywaniem przewozu o charakterze użyteczności publicznej.
Podstawa prawna
Ustawa z 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz.U. z 2011 r. nr 5, poz. 13).