Wybór rodzaju zezwolenia na pracę w Polsce wymaga drobiazgowej analizy kwalifikacji cudzoziemca i charakterystyki powierzanego mu stanowiska. Pozwoli to na wyważenie interesów przyszłego pracodawcy i osoby szukającej zatrudnienia w naszym kraju.
Marcin Sanetra, starszy prawnik, PCS Paruch Chruściel Schiffter | Littler Global
Za tajemniczymi nazwami „Single Permit” oraz „Blue Card” kryją się powszechnie używane typy zezwoleń wydawanych przez wojewodów cudzoziemcom, którzy chcą mieszkać i pracować w Polsce. Uzyskanie zgody odpowiednich władz jest niezbędne, aby osoba spoza Unii Europejskiej mogła przebywać i zatrudnić się w Polsce. Do zezwoleń przylgnęły anglojęzyczne nazwy, bo regulując kwestię pracy cudzoziemców, ustawodawca nie zadbał niestety o chwytliwe polskie określenia. Skomplikowane ustawowe nazwy zezwoleń trudno zapamiętać, a jeszcze trudniej wymówić – szczególnie obcokrajowcom dopiero rozpoczynającym swoją zawodową przygodę nad Wisłą i niewładającym językiem polskim. „Single Permit”, zwany też czasem „jednolitym zezwoleniem”, to według przepisów „zezwolenie na pobyt czasowy i pracę”. Prawdziwym wyzwaniem dla języka i pamięci jest natomiast „Blue Card” – zgodnie z ustawą o cudzoziemcach to „zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji”. Kwestia językowa jest tu o tyle istotna, że pozwala łatwiej rozróżniać oba zezwolenia i zapamiętać podstawowe ich cechy. To o trudniejszej polskiej nazwie, czyli Blue Card, po prostu trudniej cudzoziemcowi uzyskać. W wielu aspektach daje ono jednak swojemu posiadaczowi więcej korzyści.
Kryteria, jakie musi spełnić cudzoziemiec, aby uzyskać zezwolenie, są w przypadku obu ich rodzajów zbliżone. Jest jednak między nimi kilka istotnych różnic, które dla wielu cudzoziemców mogą okazać się kluczowe w budowaniu nowego życia zawodowego w Polsce, a nawet w Europie. Warto te różnice poznać i zrozumieć, aby sprawnie poruszać się w tym coraz popularniejszym temacie. Z wiedzy tej skorzystać można, czy to doradzając zagranicznym przyjaciołom i znajomym przeprowadzającym się do Polski, czy to rekrutując cudzoziemców do pracy w naszej firmie.
Łatwo dostępne, ale z wadami
Jednolite zezwolenie na pobyt i pracę (Single Permit) to rozwiązanie niemal dla każdego – przysługuje obcokrajowcom, dla których celem pobytu w Polsce jest wykonywanie tu pracy. Jednolite zezwolenie na pobyt czasowy i pracę wydawane jest na okres oczekiwanego zatrudnienia, nie krótszy niż trzy miesiące i nie dłuższy niż trzy lata. Co do zasady o możliwość uzyskania takiego zezwolenia może ubiegać się każdy, kto ma w Polsce status cudzoziemca. Ustawa o cudzoziemcach przewiduje jednak katalog osób wyłączonych z możliwości jego uzyskania. Zalicza się do nich m.in. turystów, pracowników sezonowych, cudzoziemców będących pracownikami delegowanymi na terytorium Polski czy tych, którzy w naszym kraju prowadzą działalność gospodarczą.
WAŻNE Blue Card daje możliwość dużo łatwiejszej zmiany pracodawcy i stanowiska pracy, na którym zatrudniony jest cudzoziemiec. Podczas gdy takie zmiany w przypadku Single Permit wymagają ubiegania się o nowe zezwolenie i rozpoczynania procedury od początku, posiadacze Blue Card mogą jedynie wystąpić do wojewody o zmianę posiadanego przez nich zezwolenia – korzystają w ten sposób ze znacznie prostszej, szybszej i pewniejszej procedury administracyjnej.
Single Permit jest wydawany na indywidualnego pracodawcę i uprawnia legitymującego się nim cudzoziemca do wykonywania pracy tylko w konkretnej, zidentyfikowanej w samym zezwoleniu firmie, i tylko na konkretnym, wskazanym w zezwoleniu stanowisku pracy. Niewątpliwą wadą jednolitego zezwolenia jest więc brak możliwości łatwego modyfikowania stosunku pracy łączącego cudzoziemca z polską firmą. W przypadku utraty pracy lub chęci jej zmiany (a nawet w przypadku awansu związanego ze zmianą stanowiska pracy czy w przypadku modyfikacji wymiaru czasu pracy) cudzoziemiec jest zmuszony przejść ponownie tę samą procedurę administracyjną, występując o wydanie nowego zezwolenia uprawniającego do świadczenia pracy na nowych, zmienionych warunkach lub na rzecz nowego pracodawcy. Procedura wydawania nowego Single Permit w praktyce trwa wiele miesięcy, głównie z uwagi na przedłużające się postępowania administracyjne prowadzone w zasypanych wnioskami wydziałach ds. cudzoziemców funkcjonujących przy urzędach wojewódzkich. W takiej sytuacji obcokrajowcowi trudno poruszać się na rynku pracy i szybko, elastycznie reagować na nową, atrakcyjną ofertę.
Wyższe kwalifikacje i wynagrodzenie
Zgodnie z przepisami dyrektywy Rady 2009/50/WE Blue Card, zwana też „niebieską kartą UE” lub po prostu „niebieską kartą”, funkcjonuje na podobnych zasadach na terytorium całej Unii. Główną motywacją do wprowadzenia takiego rozwiązania było przyciągnięcie na terytorium UE wysoko wykwalifikowanych specjalistów, głównie z branży nowych technologii, będących obywatelami państw trzecich. Katalog osób mogących skorzystać z przywilejów, jakie niesie ze sobą posiadanie niebieskiej karty, jest więc, inaczej niż w przypadku jednolitego zezwolenia na pobyt i pracę, bardzo zawężony. Ten typ zezwolenia w Polsce przysługuje cudzoziemcom, dla których celem pobytu na terytorium RP jest wykonywanie pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji, którzy będą uzyskiwali wynagrodzenie przynajmniej na poziomie 150 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Niebieska karta wydawana jest na okres dłuższy o trzy miesiące od okresu wykonywania pracy nie dłuższy jednak niż trzy lata.
Ustawa o cudzoziemcach nie tworzy zamkniętego katalogu zawodów i stanowisk, które wymagają wysokich kwalifikacji. Przepisy wskazują jedynie, że wysokie kwalifikacje to takie, które wymagają ukończenia studiów wyższych lub co najmniej pięcioletniego doświadczenia na poziomie porównywalnym do kwalifikacji uzyskiwanych dzięki studiom wyższym. Istotne jest przy tym, że kwalifikacje te muszą być przyszłemu pracownikowi niezbędne do wykonywania pracy określonej w umowie lub w ofercie pracy. Doświadczenie czy wykształcenie obcokrajowca musi więc mieć bezpośredni związek z typem powierzanej mu na danym stanowisku pracy i zakresem jego zadań, w przeciwnym razie ryzykujemy, że wniosek o Blue Card zostanie odrzucony.
Związany charakter decyzji
W przypadku obu zezwoleń decyzja administracyjna o ich przyznaniu ma charakter związany. Oznacza to, że jeśli wszystkie wynikające z ustawy wymagania do otrzymania zezwolenia są spełnione, a dokumenty zostały poprawnie wypełnione i złożone, to organ nie może odmówić wydania zezwolenia. Co istotne, jeżeli termin na złożenie wniosku został zachowany i wniosek nie zawiera braków formalnych, to pobyt cudzoziemca na terytorium RP uważa się za legalny od dnia złożenia wniosku do dnia, w którym decyzja w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy stanie się ostateczna.
Polski prawodawca szczegółowo uregulował możliwość cofnięcia obu zezwoleń przez wojewodę. Ustawa o cudzoziemcach wskazuje, że zarówno jednolite zezwolenie, jak i niebieską kartę cofa się cudzoziemcowi m.in. wtedy, gdy ustał cel pobytu, który był powodem udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy, lub gdy cudzoziemiec przestał spełniać wymogi udzielenia mu zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na deklarowany cel pobytu.
Kluczową przewagą Blue Card nad jednolitym zezwoleniem na pobyt i pracę jest możliwość dużo łatwiejszej zmiany pracodawcy czy stanowiska pracy, na którym zatrudniony jest cudzoziemiec. Posiadacze Blue Card zamiast o nowe mogą wystąpić do wojewody o zmianę posiadanego przez nich zezwolenia – korzystają w ten sposób ze znacznie prostszej, szybszej i pewniejszej procedury administracyjnej. Co więcej, po upływie dwóch lat pobytu cudzoziemca na terytorium RP na podstawie niebieskiej karty zmiana pracodawcy lub stanowiska nie wymaga już nawet występowania o zmianę dotychczasowego zezwolenia. Posiadacze niebieskich kart są więc zdecydowanie bardziej elastyczni na rynku pracy, ale to nie koniec przewag Blue Card. Daje ona większą swobodę w poruszaniu się po rynku pracy nie tylko w Polsce, lecz także poza jej granicami – w ramach UE. Osoba legalnie przebywająca przez 18 miesięcy na podstawie niebieskiej karty wydanej przez pierwsze państwo członkowskie może bowiem przenieść się do innego kraju UE w celu podjęcia również tam pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji.
Elastyczność i mobilność to najważniejsze, ale niejedyne przewagi Blue Card nad Single Permit. Korzyści z posiadania niebieskiej karty odczuć może bowiem nie tylko sam pracownik, lecz także jego najbliżsi. Członkowie rodziny cudzoziemca legitymującego się Blue Card mogą dołączyć do niego w Polsce i otrzymać zezwolenie na pobyt czasowy, wydawane w celu połączenia z rodziną. Zezwolenie takie umożliwia jego posiadaczowi, a członkowi rodziny posiadacza Blue Card, swobodny dostęp do polskiego rynku pracy i możliwość jej wykonywania bez konieczności uzyskiwania zezwolenia na pracę.
Procedura i dokumenty
Postępowanie administracyjne toczące się w celu uzyskania obu zezwoleń jest niemal identyczne. To, co różni oba postępowania, to katalog dokumentów, które cudzoziemiec musi urzędowi przedstawić w załączeniu do wniosku. Obecna procedura ubiegania się o oba zezwolenia ma być uproszczona i pozwalać cudzoziemcowi ubiegać się o decyzję w jednym postępowaniu, prowadzonym tylko przed jednym organem administracji. W praktyce postępowanie wciąż jest jednak dość skomplikowane – wymaga stosowania przepisów kilku ustaw jednocześnie, a także skoordynowanej współpracy cudzoziemca, jego pracodawcy, wojewody i starosty. Takie wymagania są dla wielu cudzoziemców znacznym utrudnieniem i obciążeniem czasowym i organizacyjnym – szczególnie w sytuacji, w której świadczą już w Polsce pracę na pełen etat, np. na podstawie uzyskanego wcześniej zezwolenia na pracę i wizy odpowiedniego typu. W praktyce często się zdarza, że postępowania o wydanie zezwoleń Single Permit i Blue Card w imieniu cudzoziemców prowadzą wyspecjalizowane kancelarie, stale obsługujące pracodawców zatrudniających na co dzień wielu obcokrajowców.
Tylko osobiście
Niezależnie jednak od tego, kto przygotowuje wniosek i kompletuje do niego niezbędne załączniki, w przypadkach obu zezwoleń cudzoziemiec zawsze występuje o wydanie stosownego dokumentu osobiście. Katalog dokumentów, które należy złożyć w urzędzie wojewódzkim, częściowo pokrywa się w przypadku ubiegania się o Single Permit i o Blue Card. W obu postępowaniach potrzebne będą np. aktualne fotografie cudzoziemca, kserokopie wszystkich (również niezapisanych) stron paszportu, potwierdzenie posiadania ubezpieczenia zdrowotnego czy wreszcie (jeżeli zastosowania nie znajdzie jeden z wielu wymienionych w ustawie wyjątków) – tzw. labour market test, tj. informacja od starosty, potwierdzająca brak możliwości zaspokojenia przez pracodawcę potrzeb kadrowych na lokalnym rynku. Wspólnym mianownikiem obu postępowań jest też obowiązek załączenia potwierdzenia wniesienia przez cudzoziemca opłaty skarbowej za wydanie zezwolenia, która w przypadku obu z nich wynosi 440 zł.
Wydanie jednolitego zezwolenia na pobyt i pracę wymaga ponadto wykazania, że cudzoziemiec ma w Polsce zapewnione miejsce zamieszkania, a także źródło stabilnego i regularnego dochodu wystarczającego na pokrycie kosztów utrzymania jego i członków rodziny pozostających na jego utrzymaniu. Co istotne, wynagrodzenie pracownika zagranicznego zatrudnianego na podstawie Single Permit nie może być u danego pracodawcy niższe niż wynagrodzenie pracowników z Polski, wykonujących w tym samym wymiarze czasu pracy pracę porównywalnego rodzaju lub na porównywalnym stanowisku. Taki obowiązek, wynikający wprost z ustawy o cudzoziemcach, ma zapobiegać dyskryminacji zarobkowej na tle narodowościowym, i przeciwdziałać praktyce zatrudniania cudzoziemców na warunkach gorszych niż te, które zapewniane są ich polskim współpracownikom. Katalog potrzebnych w postępowaniu administracyjnym zaświadczeń i potwierdzeń, jakkolwiek regulowany ustawą, nie zawsze jest jednolity i zupełnie przewidywalny. Wydziały ds. cudzoziemców w poszczególnych województwach mają pewną dowolność w kształtowaniu katalogu dokumentów, które przedstawić musi cudzoziemiec w uzasadnieniu swojego wniosku. Co za tym idzie, w różnych regionach kraju spotkać się można z różnymi praktykami i wymaganiami. Do uzyskania Single Permit potrzebne mogą być więc również np. zaświadczenie o niezaleganiu w podatkach czy dokumenty potwierdzające posiadanie przez pracodawcę środków finansowych niezbędnych do pokrycia zobowiązań wynikających z powierzenia pracy cudzoziemcowi lub prowadzenie przez pracodawcę rzeczywistej działalności gospodarczej.
Z kolei ubiegając się o niebieską kartę, cudzoziemiec zobowiązany jest do przedstawienia umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej, zawartej na okres co najmniej roku, z której wynika, że jego roczne wynagrodzenie brutto będzie nie niższe niż równowartość 150 proc. kwoty aktualnego przeciętnego wynagrodzenia w Polsce. Potrzebne będą także dokumenty potwierdzające posiadanie wyższego wykształcenie lub odpowiedniego, pięcioletniego doświadczenia zawodowego na poziomie porównywalnym do kwalifikacji uzyskiwanych dzięki studiom wyższym.
Przywiązanie do firmy
Jakkolwiek zarówno Single Permit, jak i Blue Card pozwalają cudzoziemcom podjąć i legalnie wykonywać pracę w Polsce, to jedynie to drugie, trudniejsze w uzyskaniu zezwolenie, pozwala swojemu posiadaczowi na swobodne poruszanie się po rynku pracy – zarówno w Polsce, jak i w innych krajach Wspólnoty. Większa elastyczność jest jednak jedynie w zasięgu pracowników wysoko wykwalifikowanych i lepiej wynagradzanych – na przyciągnięciu takich specjalistów zależy nam najbardziej, dlatego rozwiązania dostępne dla nich są korzystniejsze. Paradoksalnie, Single Permit często okazuje się korzystniejszy niż Blue Card dla pracodawcy powierzającego stanowisko pracy nowo zatrudnionemu cudzoziemcowi. Konieczność każdorazowego występowania przez pracownika o nowe zezwolenie w przypadku, w którym chciałby on zmienić pracę na nową, może bardzo skuteczne pracownika zatrzymać u pierwszego pracodawcy. Koszty organizacyjne związane ze zmianą pracy będą bowiem dla zagranicznego pracownika na tyle wysokie, że nie zdecyduje się on na zmianę pracodawcy. To dobra wiadomość dla wielu firm, które chcą jak najdłużej współpracować z zagranicznym pracownikiem ‒ szczególnie po tym, jak wsparli go organizacyjnie w procesie uzyskiwania zezwolenia.
Podstawa prawna
• art. 98 i nast. ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 35; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2320)
• dyrektywa Rady 2009/50/WE z 25 maja 2009 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu podjęcia pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji (Dz.Urz. UE z 2009 r. L 155, s. 17)
