To, ile oddamy, zależy od tego, jak długo się uczymy i jak długo później pozostajemy w zatrudnieniu.
Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą - zgodnie z art. 1031 par. 2 kodeksu pracy (dalej: k.p.) - przysługuje urlop szkoleniowy oraz zwolnienie z całości lub części dnia pracy, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania. Za czas takiego urlopu oraz zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 1031 par. 3 k.p.) Przyznanie tych świadczeń stanowi minimalny obowiązek pracodawcy wobec pracownika, który zdobywa lub uzupełnia wiedzę i umiejętności z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą.
Możliwe jest też przyznanie przez pracodawcę świadczeń fakultatywnych wymienionych w art. 1033 k.p., w szczególności opłat za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie pracownika podnoszącego kwalifikacje.
Na jakiej podstawie
Artykuł 1035 k.p. określa sytuacje, w których pracodawca może domagać się od pracownika zwrotu (całości lub części) dodatkowych świadczeń wymienionych przykładowo w art. 1033. Aby skutecznie domagać się od pracownika zwrotu takich świadczeń, pracodawca powinien z nim zawrzeć na piśmie umowę szkoleniową (o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych), w której pracownik m.in. zobowiąże się do przepracowania pewnego okresu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji lub w trakcie ich podnoszenia.
Jakie powody
Jako pierwszy powód zwrotu kosztów dodatkowych świadczeń kodeks pracy wymienia niepodjęcie przez pracownika podnoszenia kwalifikacji lub ich przerwanie z nieuzasadnionych przyczyn. Jeżeli powody te będę uzasadnione (np. choroba pracownika lub inne sytuacje losowe) zwrot kosztów nie wchodzi w grę.
Przez przerwanie podnoszenia kwalifikacji należy rozumieć sytuację, w której pracownik przestanie uczestniczyć w zajęciach (nie przystąpi do egzaminów). Uważam natomiast, że nie można za nieuzasadnione przerwanie podnoszenia kwalifikacji uznać sytuacji, w której pracownik – pomimo dołożenia należytych starań – nie zda egzaminu warunkującego kontynuację podnoszenia kwalifikacji.
Obowiązek zwrotu kosztów dodatkowych świadczeń dotyczy także rozwiązania stosunku pracy. Następuje to tylko wówczas, gdy w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie szkoleniowej (o której mowa w art. 1034 k.p.), nie dłuższym niż trzy lata:
● pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 par. 1 k.p.), z tym że chodziło o uzasadnione rozwiązanie umowy o pracę w tym trybie,
● pracownik rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem; obowiązek zwrotu nie powstanie, gdy wypowiedzenia dokonał ze względu na stosowanie mobbingu, o ile ta przyczyna rozwiązania umowy rzeczywiście wystąpiła,
● pracownik rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 k.p. (ze względu na nieprzeniesienie pracownika do innej pracy w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim lub ciężkie naruszenie przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika) lub ze względu na stosowanie wobec niego mobbingu, a okaże się, że przyczyny te w rzeczywistości nie wystąpiły.
Obowiązek zwrotu kosztów nie pojawi się w przypadku rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron czy też w przypadku upływu okresu, na który była zawarta terminowa umowa o pracę.
Są wątpliwości
Wysokość kwoty zwrotu dodatkowych kosztów szkolenia określona została w proporcji do okresu zatrudnienia, jaki pracownik zobowiązał się przepracować u pracodawcy po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji lub w czasie ich podnoszenia (art. 1035 k.p.). Takie sformułowanie rodzi wątpliwości interpretacyjne.
Kwestie te powinny być analizowane oddzielnie w stosunku do pracownika, który nie jest zobowiązany do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, i wobec pracownika, który przyjął takie zobowiązanie.
W pierwszym przypadku zwrot kosztów podnoszenia kwalifikacji powinien nastąpić według zasady: im dłużej pracownik podnosi kwalifikacje, tym mniejszą część kosztów zwraca pracodawcy. [przykład 1]
Jeśli pracownik w umowie szkoleniowej zobowiązał się do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych i w okresie tym zaszła jedna ze wskazanych w art. 1035 k.p. okoliczności, należy przyjąć, że im dłużej pracownik będzie odpracowywał szkolenie, tym mniej zwróci pracodawcy. [przykład 2]
Można korzystniej
W umowie o podnoszenie kwalifikacji zawodowych strony mogą korzystniej dla pracownika uregulować kwestie dotyczące obowiązku zwrotu kosztów dodatkowych świadczeń (np. ograniczyć sytuacje, w których pracownik zobowiązany będzie do zwrotu kosztów lub też zmniejszyć ich wysokość). Nie jest natomiast możliwa w tym zakresie regulacja mniej korzystna dla pracownika.
Pracownik może też zdobywać (uzupełniać) wiedzę i umiejętności z własnej inicjatywy (bez wyrażenia zgody przez pracodawcę), a zatem na innych zasadach niż określone w art. 1031-1035 k.p. Takiemu pracownikowi pracodawca nie ma obowiązku udzielania ani świadczeń obligatoryjnych (wymienionych w art. 1031 par. 2 k.p.), ani fakultatywnych (z art. 1033 k.p.).
Pracownik i pracodawca mogą natomiast w takiej sytuacji zawrzeć porozumienie w sprawie przyznania zwolnienia z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia i (lub) urlopu bezpłatnego. Wszystkie kwestie dotyczące tych świadczeń (wymiaru i trybu ich przyznawania) strony - na zasadzie swobody umów - powinny uregulować w takim porozumieniu.
PRZYKŁAD 1
Po miesiącu 2/3
Strony w umowie o podnoszeniu kwalifikacji określiły, że szkolenie trwać będzie trzy miesiące, a pracodawca uiści na rzecz pracownika świadczenia dodatkowe w postaci opłat za kształcenie, przejazdy i podręczniki. Pracownik nie zobowiązał się do odpracowania tego szkolenia. Po upływie jednego miesiąca szkolenia pracownik bez uzasadnionych przyczyn przerwał je. Będzie on zobowiązany do zwrotu 2/3 dodatkowych kosztów podnoszenia kwalifikacji.
PRZYKŁAD 2
Po dwóch latach 1/3
Pracownik zobowiązał się do pozostawania w zatrudnieniu po podnoszeniu kwalifikacji zawodowych przez trzy lata. Po upływie dwóch lat, po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, pracodawca w sposób uzasadniony rozwiązał z tym pracownikiem umowę o pracę w trybie art. 52 k.p. Pracownik zobowiązany będzie do zwrotu 1/3 kosztów świadczeń dodatkowych.
Podstawa prawna
Art. 1011-1015 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502).